در سال ۲۰۱۸ دولت ترامپ از توافق هسته ای ایران کناره گیری کرد و اقدام به فشار حداکثری علیه رژیم ایران کرد. اعمال مجدد تحریم ها و گسترش تحریم های مربوط به بخش های انرژی، حمل و نقل، بیمه و بانکداری ایران انجام شد. شرکت های بزرگ اروپایی با خروج از ایران به سرعت واکنش نشان دادند، با این حال تلاش های دولت ترامپ برای منزوی ساختن ایران هنوز هم با موانع بزرگی روبروست، از جمله چین و روسیه که برای پر کردن خلاء و بدست آوردن فرصت های شغلی پدید آمده در پی خروج اروپا اقدام میکنند.
متن سیاسی
دلیل اصلی کارزار تحریم های تجدید پذیر دولت ترامپ این بود که رهبری ایران را وادار به بازگشت به میز مذاکره برای حصول توافق نامه گسترده ای کند که نواقص موجود در توافق هسته ای گذشته را برطرف کند و همچنین به رفتار خصمانه رژیم ایران که به برنامه هسته ای آن مربوط نمیشود مانند موشک های غیر قانونی بالستیک، پشتیبانی از تروریسم و بی ثباتی در منطقه و نقض حقوق بشر بپردازد. علاوه بر این تحریم های تجدید شده باعث میشود تا منابع ایران برای تشدید نفوذ سیاسی و نظامی ناعادلانه منطقه ای رژیم صرف نشود.
اعمال مجدد تحریم ها به اضافه سال ها سوء مدیریت اقتصادی، فشارهای اقتصادی پیش روی رهبر ایران را پیچیده تر کرده است. در اواخر دسامبر سال ۲۰۱۸ ، رئیس جمهور حسن روحانی از بودجه ۴۷.۵ میلیارد دلاری پیشنهادی خود برای سال آینده پرده برداشت که بدلیل تاثیر تحریم ها و کاهش ارزش پول ایران، کمتر از نصف بودجه سال گذشته بود. عدم موفقیت وعده های توافق هسته ای همراه با انزوای گسترده سیاسی، انگیزه را برای احیای جنبش اعتراضی و تقویت فشار بر روی رژیم را سبب شد.
اینتکس اروپا به خودی خود، ایران را نجات نخواهد داد.
تلاش های اتحادیه اروپا برای ایجاد یک سامانه برای دور زدن تحریم ها به احتمال زیاد تلاشی بی ثمر خواهد بود. زیرا ده ها شرکت بزرگ اروپایی از مزایای تعامل اقتصادی با ایران در برابر هزینه های از دست دادن دسترسی به بازار ایالات متحده آگاه هستند. مقامات دولت ترامپ اهمیت اینستکس را پایین آورده اند و روشن کرده اند که ایالات متحده قصد دارد تحریم های خود را علیه شرکت هایی که مشغول انجام معاملات غیر قانونی هستند به شدت اعمال کند.
مقامات ایرانی در مورد اثر بخشی اینستکس با رعایت الزامات ایران در رابطه مبارزه با پولشویی و استاندارد های مقابله با تامین مالی تروریسم ابراز نگرانی تردید کرده و نگرانی های فراوانی دارند. وزارت امور خارجه ایران به صراحت اظهار داشت ” پیاده سازی این سامانه با الزامات نهادهایی مانند اِف اِی تی اِف تداخل دارد.” جنگ بر سر اینستکس همچنین بدلیل بازگشت مجدد توطئه های تروریستی رژیم ایران در خاک اروپا، به پشتوانه ای دیگر در شکستن روابط اتحادیه اروپا و ایران مبدل شده است و به توجیه اروپا در اعمال تحریم هایی بر روی وزارت اطلاعات ایران در ژانویه ۲۰۱۹ کمک کرد.
چین در حال ظهور در ایران
با اینکه سامانه اینستکس هنوز اجرایی نشده است، کارایی خود را از دست داده است. مانع اصلی اعمال فشار حداکثری بر رژیم ایران از سمت چین و روسیه خواهد بود. هر دو کشور فارغ از نگرانی درباره رفتار های غیر قانونی داخلی و خارجی ایران ، شادمانند اگر بتوانند با آن کنار بیایند و به تجارت خود با تهران ادامه دهند. روسیه و چین از سقوط معاملات اروپا در ایران به عنوان فرصتی خوب برای تقویت اقتصاد خود بهره میبرند ، در حالیکه هدف ایالات متحده در منزوی کردن ایران را مایوس میکنند.
پیشینه تاریخی قابل توجهی وجود دارد که چین در مسیر طوفان های بین المللی علیه تهران از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ تاکنون کمک میکند. چین یکی از تنها کشورهایی بود که مایل به تدارک اسلحه و تجهیزات نظامی در طول جنگ ایران و عراق برای ایران بود، باری که این کشور همچنین یک منبع بزرگ تجهیزات نظامی به عراق بود. بعدا چین با نقش اساسی در ساخت سدها، کارخانه ها، فرودگاه ها، معابر و سامانه قطار شهری تهران به عنوان یک بازیگر مهم در تلاش برای بازسازی پس از جنگ ظاهر شد و همچنان در توسعه زیر ساخت های ایران مشغول به کار است.
ایران در حال حاضر محور ابتکار عمل در امضای “یک کمربند، یک جاده” پکن است که هدف آن سرمایه گذاری بیش از یک تریلیون دلار در زیر ساخت ها است و بیش از ۶۰ کشور در اروپا، آسیا و آفریقا را به یکدیگر متصل میکند.
چین همچنین برای بخش انرژی ایرانی خطوط حیاتی تامین کرد و به آن کمک کرد تا رژیم تحریم های بین المللی را که در دوره دولت بوش و اوباما به اوج خود رسید را خنثی کند.
با تحریم های مربوط به سرمایه گذاری آمریکایی و اروپایی در بخش انرژی ایران، چین بیش از این به فکر پر کردن این خلاء بود و غول های انرژی تحت کنترل دولت ، سینوپک و شرکت ملی نفت چین، سهام های زیادی را در توسعه نفت ایران و میدان های گاز ایران سرمایه گذاری کردند و هر دو طرف از توافق خود سود فراوانی بردند. چین وابسته به انرژی، نفت دریافت کرد و توانست یک دشمن آشکار ایالات متحده را تقویت کند، در حالیکه ایران حامیانی را بدست آورد که سرمایه گذاری زیادی در بخش انرژی آن انجام دادند و در عین حال از کارایی رژیم تحریم های ایالات متحده به شدت کاسته شد.
به عنوان مثال در ژوئیه سال ۲۰۱۷، شرکت توتال فرانسه توافق نامه ای را برای بدست آوردن ۵۰.۱ درصد سهام در توسعه ۵ میلیارد دلاری فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی نهایی کرد. توتال تصمیم گرفت که این پروژه را در آگوست سال ۲۰۱۸ پس از آنکه اولین مرحله اجرای تحریم ها آغاز شد با وجود سرمایه گذاری ۴۷.۵ میلیون دلار تا آن لحظه، ترک کند.
در نوامبر سال ۲۰۱۸، وزیر نفت ایران اعلام کر، شرکت ملی نفت چین که در حال حاضر ۳۰ درصد سهام در این پروژه دارد میتواند سهم توتال را پذیرا باشد. با این حال یک ماه بعد شرکت ملی نفت چین در مواجهه با فشار های ایالات متحده سرمایه گذاری خود را به حالت تعلیق در آورد تا مبادا مذاکرات تجاری میان چین و ایالات متحده به خطر بیفتد. با این وجود شرکت ملی نفت چین قصد دارد به سرمایه گذاری در میادین نفتی آزادگان شمالی و مسجد سلیمان ادامه دهد. در همین حال طبق گفته ها سینوپک در حال مذاکره با شرکت ملی نفت ایران برای سرمایه گذاری ۳ میلیارد دلار بیشتر علاوه بر سرمایه گذاری ۲ میلیارد دلاری قبلی خود در میدان نفتی یاداوران برای افزایش ظرفیت ۱۸۰ هزار بشکه در روز است.
علاوه بر سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران، چین با حفظ واردات مدام نفت حتی در دوره پس از خروج از توافق نامه هسته ای به عنوان یک شریان حیاتی و اساسی برای تهران عمل میکند. دولت ترامپ برای هشت کشور از جمله چین قرار معافیت صادر کرد و این باعث شد که تولید نفت قانونی ایران به حدود ۱ میلیون بشکه در روز برسد. این کاهش از ۲.۵ میلیون بشکه ای است که ایران در نهایت تسهیل تحریم ها فروخته بود، اما هنوز با خواسته دولت ترامپ برای در نهایت به صفر رساندن صادرات ایران فاصله زیاد است.
چین برای محافظت از تجارت نفتی خود با ایران به صورت انحصاری با استفاده از تانکرهای ایران متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران برای انتقال ۱۰۵ میلیارد دلار در ماه نفت خام اقدام کرد. با قطع پوشش بیمه های اروپایی از محموله های ایرانی، اکنون ایران وظیفه دارد بیمه بارهای خود را تامین کند. براساس گزارش شواری اقیانوس اطلس ” برای محافظت و دوری بیشتر تجارت نفت ایران و چین از اشخاص خارجی، شرکت ملی نفت چین دارای بانک خاص خود، بانک کونلون است که در معرض دید محدود سیستم مالی جهانی است. بانک مرکزی ایران در بانک کونلون حساب هایی دارد که خریداران چینی نفت ایران قبل از وجود شرکت ملی نفت چین، میلیارد ها دلار به آنها واریز کرده اند. با این حال رویترز در دسامبر سال ۲۰۱۸ گزارش داد که بانک کونلون به دلیل نگرانی در مورد قرار گرفتن در معرض تحریم ها به دنبال قطع معاملات ایران است. شرکت ملی نفت چین در حال یافتن بانک های کوچکتر با مواجهه کمتر با معاملات مبتنی بر دلار است تا تجارت چین با ایران را بر عهده بگیرند.
پیوند ها در بخش انرژی با همکاری نظامی نیز در آمیختند، زیرا که چین اجزای موشک های بالستیک و موشک های معمولی را به ایران میفروشد و به تمرین های مشترک نظامی میپردازد. چین همچنین نقش مهمی در تهیه کالا ها و خدمات تحریم شده به ایران داشته است، همانطور که از افزایش جریمه ها علیه شرکت تلفن های همراه زِد تی ای و بازداشت رئیس مالی هواوی برای تهیه تجهیزات از راه دور ایران برای استفاده در بخش نظارت و سرکوب رژیم، به دلیل نقض تحریم های ایالات متحده مشهود است.
در این میان روابط روسیه با ایران در اواخر دهه ۱۹۹۰ با کمک کرملین به ایران در توسعه زیر ساخت های بندری و ریلی آغاز شد. با بروز نگرانی های بین الملی بر سر برنامه هسته ای غیر قانونی تهران و اجرای تحریم های اولیه، روسیه صریحا به تنها تامین کننده بخش هسته ای ایران تبدیل شد و نقش اصلی را در ساخت راکتور هسته ای بوشهر بر عهده گرفت.
به نظر میرسد روسیه نسبت به چین از قرار گرفتن در معرض تحریم های ایالات متحده در رابطه با معاملات ایران کمتر نگران است زیرا بسیاری از نهاد های اصلی روسیه در حال حاضر تحت تحریم های ایالات متحده قرار دارند. به دنبال خروج ایالات متحده از توافق هسته ای یک تحلیلگر حوزه تجارت روسی به رسانه خبری دولتی روسیه ( راشا تودی) گفت “شرکت های روس همچنان به تجارت با ایران ادامه میدهند که گویی اصلا هیچ اتفاقی نیفتاده است، تجارت در نفت، گاز و انرژی هسته ای. آنها این مزیت را نسبت به اروپایی ها دارند، شرکت هایی مانند توتال یا ایرباس که تجارت بزرگی در ایالات متحده و بورس این کشور دارند.
در ژوئیه سال ۲۰۱۸، علی اکبر ولایتی، مقام رسمی ایران، مشاور اصلی رهبری معظم، علی خامنه ای، به این افتخار کرد که روسیه آماده سرمایه گذاری ۵۰ میلیارد دلاری در بخش نفت و گاز ایران است. یک مقام ناشناس روسی از ادعای ولایتی در روزنامه فایننشال تایمز حمایت کرد. به گفته ولایتی رزنِفت و گازپروم برای قرارداد با تهران وارد مذاکره شدند. مذاکراتی که انتظار میرود در کل حدود ۱۰ میلیارد دلار باشد. بلومبرگ گزارش کرد که در ماه مارس دولت زاروبزنِفت با توافق بر سر یک پروژه مشترک برای تقویت تولید در دو سایت به ارزش ۴ میلیارد دلار موافقت کرد. روسیه همچنین متعهد شده است که حداقل ۱۰۰۰۰۰ بشکه در روز نفت خام ایران را خریداری کند که قصد دارد با تهیه ماشین آلات باربری و مواد غذایی به ایران پرداخت کند.
روسیه همچنین در حال بررسی راه های کمک به ایران در بخش حمل و نقل هوایی است. پس از اینکه هواپیمایی بوئینگ و ایرباس درخواست ایران برای تهیه هواپیما را رد کردند، ایران به تولید کننده روسی سوخو روی برد و بدنبال خریدن ۲میلیارد دلار ارزش سوپرجت ۱۰۰ اِس سوخو بود. با همه اینها به نظر میرسد این طرح ها در معرض خطر باشد زیرا ۱۵-۱۰ درصد از اجزای سوخو تولید ایالات متحده هستند و بنابراین در معرض تحریم قرار دارند.
سرانجام روسیه در سامانه دفاع موشکی ایران سرمایه گذاری کرد به عنوان مثال “سام اِس اِی ۲۰سی” را در سال ۲۰۱۶ به ایران تحویل داد، که به گفته مدیر آژانس اطلاعاتی دفاعی ایالات متحده ژنرال رابرت اشلی انعطاف پذیری یک سطح بسیار پر تحرک، دور برد موشک به هوای استراتژیک را برای ایران فراهم کرد.
چین و روسیه برای ایجاد منافع تجاری در داخل ایران از انزوای ایران قبل از توافق هسته ای استفاده کردند و در نتیجه از این مزیت بهره مند شدند که از غرب برای منزوی کردن و فشار بر ایران بهره برند. هر دو کشور به دنبال تقویت نفوذ و حوزه های نفوذ خود در خاورمیانه هستند و در های گسترش روابط با ایران را باز گذاشته اند. ایران در دوره پس از توافق هسته ای به دنبال جذب سرمایه گذاری غربی مانند شرکت های رویال داچ شل و توتال بود. اما با خروج چنین شرکت هایی در مواجهه با تحریم های فلج کننده، شرکت های انرژی روسی و چینی اکنون این موقعیت را دارند که پروژه های برنامه ریزی شده را فارغ از رقابت بدست آورند.
با ایجاد فرصتی دیگر، چین و روسیه همکاری های اقتصادی و سیاسی خود را تقویت کرده و در حال حاضر یک جبهه متحد هستند که بر آمده از نارضایتی از تحریم های آمریکا علیه روسیه به دلیل مداخله در اوکراین و انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ ایالات متحده و جنگ تجاری دولت ترامپ با چین است. رهبران روسیه و چین از اقدامات حمایتگرایانه و یک جانبه ایالات متحده به عنوان تلاشی برای سود بردن در سیستم تجارت جهانی ایالات متحده انتقاد کرده اند. فشار تحریم ها علیه ایران هم محرک دیگری است که چین و روسیه را به سمت همکاری مشترک برای تحمل فشارهای ایالات متحده سوق داده است. یکسو بودن آنها در سازمان ملل نیز نمایان و آشکار شده است و چین و روسیه را به استفاده از مواضع دائمی خود در شورای امنیت برای ممانعت از تحریم های تنبیهی سوق میدهد.
در پی خروج ایالات متحده از توافق هسته ای، وزیر امور خارجه ایران، جواد ظریف به منظور کاهش اثر مجدد تحریم ها، یک سفر دیپلماتیک را آغاز کرد، دو توقف اول پکن و مسکو بود. در ماه های بعد، چین و روسیه به دنبال تجارت و گسترش سرمایه گذاری خود با ایران و امکان سنجی و ارزیابی معاملات پس از خروج اروپا برآمدند.
درحالیکه که بازگشت مجدد تحریم ها فرصت هایی را برای هر دو کشور پدید آورده است، اما مسائل پیچیده ای نیز دارند، سرانجام چین و روسیه چقدر میتوانند از وضعیت فعلی بهره مند شوند به توانایی آنها در محدود کردن قرار گرفتن در معرض تحریم ها و ایجاد راه حل هایی مانند مکانیسم های انجام معاملات با ارز های محلی و غیر دلاری بستگی دارد. در سپتامبر سال ۲۰۱۸ وزیر امور خارجه، ظریف، برنامه ایران را برای جلوگیری از استفاده از دلار آمریکا را بیان کرد.
داده های گمرک چین نشان میدهد که در سال ۲۰۱۹، چین ۲۹۵,۴۰۰ بشکه نفت خام ایران در روز ، یعنی حدود نیمی از واردات سال ۲۰۱۸ را وارد کرده است. اما هنوز هم مانعی در تلاش دولت ترامپ برای قطع کامل صادرات نفت ایران است. در ژانویه سال ۲۰۲۰ دولت تحریم یکی از شرکت های تابعه حمل و نقل سی اُ اِس سی اُ را لغو کرد که در سپتامبر ۲۰۱۹ مشخص شد این لغو به دلیل مذاکرات تجاری جاری با چین بود.
در ژانویه و بار دیگر در مارس ۲۰۲۰، ایالات متحده به دلیل ادامه صادرات نفت خام و فرآورده های پتروشیمی و تصفیه شده از ایران دور جدید تحریم شرکت های پتروشیمی و نفتی را که چندین مورد آنها چینی بودند را اعلام کرد. دولت ترامپ ادعا کرد که شرکت های دولتی چینی خریداری نفت از ایران را متوقف کرده اند و پالایشگاه های مستقل مسئول ادامه معاملات غیر قانونی هستند، حتی اگر اینگونه باشد، این نکته را برجسته میکند که چین تا حد زیادی وظیفه تامین مستمر شریان حیاتی برای بخش های نفتی و پتروشیمی تهران را بر عهده دارد و با بسته شدن بعضی شبکه های غیر قانونی، سایرین همچنان به جای آنها به این کار ادامه خواهند داد.
“شما میتوانید از ارز خود استفاده کنید، کالا را با ارز خود بفروشید، کالا را با ارز های کشور های دیگر خریداری کنید و در پایان یک دوره خاص آن را با ارز غیر دلار متعادل کنید، این کاملا ممکن است و حتی ممکن است سودآور باشد” در نتیجه این عواقب برخی از معاملات اعلام شده به طرفداران بزرگ به صورت موقت منجمد شده است.
نتیجه
امیدواری ایران برای نزدیکی اقتصادی با اروپا در حال حاضر مورد اختلاف است و اعتماد به نفس ایران به دو کشور پیشرو که به آن کمک کرده اند، کارزار های قبلی علیه رژیم را از بین ببرند را افزایش میدهد. با وجود همه موانع ایجاد شده توسط کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ، چین و روسیه همچنان متعهد به در نظر گرفتن معاملات تجاری خود با ایران هستند. پیشرفت ناپایدار در سرازیری نشان میدهد که این تحریم ها همان طور که در نظر گرفته شده کار میکنند، با این حال، از نظر پکن و مسکو، منافع اقتصادی و ژئوپلتیکی از خطرات احتمالی قرار گرفتن در معرض تحریم ها بالاتر است و آنها همچنان به دنبال راه هایی برای حرکت به جلو و یافتن رویه های جایگزین هستند که موجب تضعیف ایالات متحده و محوریت دلار در سیستم اقتصاد جهانی شوند.
اگر کارزار فشار حداکثری جواب دهد و منجر به آوردن مجدد ایران با حسن نیت به میز مذاکره شود، دولت ترامپ باید اقدامات زیر را انجام دهد:
محدود کردن شریان های حیات بخش چین و روسیه در اولویت باشد، مثلث روسی، ایرانی، چینی علاقه به ایستادگی در کارزار فشار حداکثری ایالات متحده ، برپایی جنگ با پیامد های موثر برای زنده ماندن رژیم ایران، نقش چین و روسیه در خاورمیانه و ادامه کارایی نظم اقتصادی به رهبری ایالات متحده دارد. دولت ترامپ باید به دنبال اطمینان از این باشد که معادلات تجاری چین و روسیه با ایران به اندازه ای دشوار باشد و پکن و مسکو قادر به انجام چنین معاملاتی از طریق کانال های قانونی و به دلار و یورو نیستند. اشخاص چینی یا روسی که به عنوان مثال با تکیه بر بانک های کوچک سعی در دور زدن تحریم ها دارند، باز هم باید با اقدامات تنبیهی و از دست رفتن دسترسی به بازار ایالات متحده روبرو شوند، مانند شرکت های اروپایی که ممکن است با اینستکس مشمول فعالیت تحریم پذیر باشند، اشخاص چینی یا روسی که به دنبال راه حل برای معامله با ایران هستند باید با وزن کامل اجرای مجازات های ایالات متحده مواجه شوند.
صادرات نفت ایران را به صفر کاهش دهید. وزارت امور خارجه ایالات متحده به خریداران باقیمانده نفت ایران هشدار داده است که ایالات متحده در ماه مه دیگر معافیت نمیدهد. دنبال کردن این دستورالعمل یک اقدام اساسی برای خنثی کردن درآمد های نفتی ایران، منبع اصلی بودجه رژیم است. ایالات متحده باید با سایر تولید کنندگان جهانی نفت همکاری کند تا از عرضه کافی به منظور جلوگیری از افزایش قیمت اقدام کند. احتمالا ایران نفت خود را با تخفیف قابل توجهی به چین ارائه میدهد و برای اختفاء مبدا و مقصد صادرات خود مشغول کارهایی مانند انتقال محموله از یک نفتکش به نفتکش دیگر میشود تا به چین برای ادامه خرید اطمینان دهد. ایالات متحده باید در برابر چنین طرح هایی به صورت مداوم هوشیار باشد و پیشرفت مذاکرات تجاری با چین را متوقف کند تا اطمینان حاصل کند که واردات نفت خام ایران را خاتمه میدهد.
بروز رسانی ۳۰ آوریل ۲۰۲۰
دولت ترامپ در ۲۲آوریل ۲۰۱۹ قصد خود را برای عدم صدور مجدد مجوز معافیت شش ماهه از تحریم ها به هشت کشور از جمله چین را اعلام کرد، که به آنها اجازه میداد واردات مقادیر محدود نفت خام ایران را ادامه دهند. در تاریخ ۲ ماه مه معافیت ها منقضی شد و به دنبال اعتراضات چین تمدید نشد. همان طور که در این منبع پیش بینی شد، پایان معافیت ها واردات نفت خام ایران را به طور کامل خدشه دار نکرد، زیرا هر دو طرف به دنبال راه حل هایی برای ادامه تجارت غیر قانونی بودند.
در تاریخ ۲۲ ژوئیه، دولت ترامپ شرکت چینی ژوهای ژنرانگ و یکی از مدیران آن یومین لی را به دلیل نقض آگاهانه تحریم های ممنوعیت نفت خام ایران تحریم کرد. در تاریخ ۲۵ سپتامبر دولت اعلام کرد که تعداد بیشتری از شرکت های چینی را تحریم کرد، از جمله شرکت چینی کنکورد پترولیوم، شرکت حمل و نقل کونکلون شرکت پگاسون ۸۸ و تانکر حمل و نقل سی اُ اِس سی اُ (دالیان) ، شرکت سیمان و شیپ منجمنت و همچنین شرکت هلدینگ کونلون و تانکر حمل و نقل سی اُ اِس سی اُ (دالیان) که دارای مالکیت و یا سهام در شرکت های تحریم شده بود.
نکته قابل توجه این تحریم ها برای شرکت های مادر اشخاص درگیر که یکی از آنها غول حمل و نقل دولتی سی اُ اِس سی اُ کراپ بود گسترش نیافت. درحالیکه به نظر میرسید تلاشی برای خنثی کردن عواقب دیپلماتیک باشد.
حتی پس از وضع تحریم ها، نظارت بر تردد نفتکش ها نشان داد که ایران با استفاده از کشتی های شرکت ملی نفت صادرات نفت خام خود را به چین ادامه میدهد.
مترجم: حسین
